Fréttir Stöðvar 2 byggðu á businessmódeli sem kennt var við Canal+, áskriftarstöð sem var með opinn glugga til að kynna læsta dagskrá og sækja sér þannig áskrifendur. Sjónvarpsstöð sem byggir á þessu getur selt auglýsingar inn í opna glugganum en þær munu aldrei standa undir rekstri fréttastofu og current affair-þátta eins og Ísland í dag. Auglýsingasalan getur staðið undir töluverðu af kostnaðinum en aldrei öllum, enda væri þá rekstur fréttastöðva góður business í sjálfum sér.
Þegar ég var yfir Stöð 2 2005-06 reyndi ég að skilja rekstrarlegar forsendur fréttatímans og opna gluggans. Mörg ár á undan hafði kostnaður við fréttastofuna sveiflast, stundum var meiru eytt í von um meiri tekjur en síðan var skorið niður til að draga úr kostnaði og tapi af opna glugganum. Með því að skoða reksturinn frá því um 1990 til 2005 sýndist mér að árlegt rekstrartap á opna glugganum hafi verið um 500 m.kr. á ári á núvirði. Og skipti þá engu hvort meiru eða minna var eytt. Heilt yfir eltu tekjurnar útgjöldin. Þegar mikið var lagt undir komu inn meiri tekjur en þegar dregið var úr aflinu drógust tekjur líka saman.
Auðvitað var þetta ekki án frávika. Stundum dróst auglýsingamarkaðurinn saman af öðru ástæðum en gæðum frétta. Og stundum var mikið lagt undir án þess að það hafi skilað sér beint. En reglan var samt nánast alltaf virk. Það var sama hvað þú gerðir, eyddir meira eða skarst niður þjónustu; tapið var alltaf það sama, um 500 m.kr. á núvirði.
En auðvitað var þetta ekki tap. Þetta var fjárfesting í opnum glugga þar sem hægt var að kynna lokaða dagskrá og sækja áskrifendur. 500 m.kr. á ári eru tæpa 42 m.kr. á mánuði í markaðskostnað eða tæplega 1,4 m.kr. á dag. Ef ég skil auglýsingaverðskrá Ríkissjónvarpsins rétt þá myndi sú upphæð duga fyrir 155 sekúndum af auglýsingum inn í fréttatíma, það er tveimur mínútum og 40 sekúndum á dag.
Mér sýnist að áskrift að Stöð 2 og Sýn hafi kostað á þessum tíma um 19.500 kr. á núvirði. Mig minnir að áskrifendur hafi slegið upp í 56 þúsund 2005/06 eftir nokkra söfnun. Tekjurnar af áskrift hafa þá verið um 1,092 m.kr. á mánuði (miðað við grunnáskrift, sumir borguðu stærri pakka, einkum íþróttir). Að borga 42 m.kr. fyrir opnan glugga á mánuði til að viðhalda og bæta við stokkinn myndi ekki teljast mikill markaðskostnaður, 3,8%.
Þetta voru viðskiptalegu forsendurnar fyrir að einkafyrirtæki sem var að selja áskriftir taldi það snjallt að veita ókeypis almannaþjónustu. Í upphafi blandaðist örugglega metnaður til að gera eins vel eða betur en Ríkisútvarpið, þess vegna hefur þetta business-módel verið valið. En efnahagslegar forsendur voru skotheldar og tengdust á engan hátt samfélagslegri ábyrgð eigenda. Þeir höfðu hag af því að fréttastofan sýndi þessa ábyrgð, en það var ekki markmið eigendanna í sjálfu sér. Fyrir þeim var svona almenn fréttaþjónustu einfaldlega lang besta leiðin til að draga áskrifendur að stöðinni.
Þegar ég var að skoða þetta var mér hins vegar ljóst að þetta módel myndi bresta. Með meira magni af ókeypis fréttum (fyrst og fremst vegna ákvörðunar Mogga og Vísis að keyra á ókeypis fréttum á vef, treysta á auglýsingasölu en ekki áskrift) var ljóst að aðdráttarafl kvöldfréttatímans myndi minnka. 2005 var áhorf á kvöldfréttir Ríkissjónvarpsins 43% en er nú 31% og áhorf á fréttir Stöðvar 2 var 34% en er nú 17%. Þótt opni glugginn hafi réttlætt 500 m.kr. tap 2005 þar sem auglýsingamáttur hans var mikill, er ekki þar með sagt að hann geri það í dag, með aðeins helminginn af áhorfinu sem áður var.
En mestu máli skiptir auðvitað að Sýn er ekki að selja áskriftir lengur í sama magni og áður var. Og þá verður til hugsun í höfði eigenda að fréttirnar eigi að fjármagna sig sjálfar með auglýsingasölu kringum fréttir, sem aldrei hafa verið neinar forsendur fyrir. Það er og hefur alltaf verið ómögulegt að reka sjónvarpsfréttatíma fyrir auglýsingafé. Það hefur engum dottið það í hug. Nema núna allt í einu, að núverandi stjórn Sýnar telur það færa leið.
En það er augljóst hvert sú leið liggur, fréttastofunni mun verða lokað strax eftir jólavertíðina, þegar smá uppgangur í auglýsingasölu fram að jólum dregur aðeins úr tapinu. Í janúar og febrúar mun auglýsingasalan engan vegin standa undir kostnaði fréttadeildarinnar. Og ríkið getur ekki stígið fram og lagað business-módel sem öllum ætti að vera ljóst að getur aldrei gengið upp.
Þegar ég var að skoða þetta 2005 taldi ég að einu leiðina til að bjarga fréttastofunni að draga úr áherslunni á kvöldfréttirnar og opna gluggann og leita annarra tekna. Hugmyndin var að búa til fréttir yfir daginn sem myndu nýtast Vísi til að ná yfirburðastöðu yfir mbl, reka frétta og current affairs útvarpsstöð sem seldi auglýsingar með öðrum útvarpsstöðvum og ýtti undir yfirburði þeirra gagnvart rás 1&2 og senda efni þessarar stöðvar líka út í mynd, fyrst og fremst á Vísi en líka í gegnum sjónvarpsútsendingar. Þetta verkefni var kallað NFS, en mér var sparkað upp og út einum og hálfum mánuði eftir að NFS byrjaði, svo ég get lítið sagt til um framkvæmdina eða hvert þetta hefði getað leitt ef verkefninu hafi ekki verið lokað, líklega vegna sama halla og hafði verið meira og minna á fréttastofunni frá byrjun.
Þróun fjölmiðlunar hefur orðið meira í anda NFS en kvöldfrétta Stöðvar 2, ekki bara hér á landi heldur alls staðar í heiminum. Kvöldfréttir Stöðvar 2 tilheyra liðnum tíma, allar forsendur fyrir að einkafyrirtæki veiti svona almannaþjónustu eru brostnar. Vísir og mbl hafa hins vegar hafið framleiðslu á allskyns frétta og current affairs-efni, í hljóði og mynd. Sumir horfa meira að segja á Bylgjuna í sjónvarpi. Svo hefur orðið til allskyns sprotar út úr hlaðvarpi, sem eru flest aðgengileg í mynd. Einn þessara sprota er Samstöðin, sem með varfærnum skrefum hefur byggt upp sjónvarps- og útvarpsdagskrá 24 tíma á sólarhring, alla daga vikunnar, allan ársins hring – nokkuð sem hefði kannski þótt fráleit hugmynd fyrir nokkrum árum. Og Samstöðin hefur möguleika á að vaxa, sem ég held að öllum sé ljóst að kvöldfréttatími Stöðvar 2 getur ekki gert. Besta lausnin væri auðvitað að Samstöðin myndi bjóðast til að halda úti kvöldfréttatíma á sjónvarpsstöðvum Sýnar. Við lýsum okkur hér með tilbúin að skoða það, ef áhugi er fyrir hendi.
