Vísindamenn eru að uppgötva að sá hluti erfðamengis mannsins sem lengi var afskrifaður sem „rusl“ geymir í raun flókið stjórnkerfi sem tengir saman ónæmiskerfið og taugakerfið á óvæntan hátt. Þessi skilningur gæti leitt til byltingar í meðferðum við heilasjúkdómum og jafnvel fíkn, en vekur um leið upp stórar siðferðislegar spurningar sem kunna að hafa meiri áhrif á mannkynið en gervigreindin.
Þetta kom fram í viðtali Gunnars Smára við Pál Þórðarson, prófessor í efnafræði við háskóla í Sydney, í þættinum Rauða borðið á dögunum. Þar fór Páll yfir þá gríðarlegu framþróun sem á sér stað í RNA-tækni, en sú tækni er að opna nýjar víddir í skilningi okkar á mannslíkamanum.
Lengi vel einblíndu vísindin aðeins að þeim tveimur prósentum af DNA sem innihalda forskriftir að próteinum. „En níutíu og átta prósent DNA býr til RNA sem er að gera eitthvað annað. Fólk hélt langan tíma að þetta væri rusl,“ útskýrði Páll.
Þessi hluti erfðamengisins er nú kominn í sviðsljósið og hefur jafnvel verið kallaður „myrka erfðamengið“ (e. dark genome), í líkingu við hið myrka efni í alheiminum. „Við skiljum þetta ekki almennilega,“ sagði Páll.
Þegar Gunnar Smári ályktaði að vísindamenn hefðu haldið að þeir væru komnir með heildarmyndina eftir kortlagningu DNA, en sæju nú að undir yfirborðinu væri eitthvað annað, tók Páll undir það: „Þá sjáum við allt í einu að undir þessu er eiginlega annað lag sem er miklu flóknara. Miklu flóknara og miklu stærra.“
Óvænt tengsl við heilann
Eitt af því sem þessi nýi skilningur afhjúpar eru náin tengsl milli kerfa líkamans sem áður voru ekki talin jafn samofin. „Ónæmiskerfið og taugakerfið eru nátengd,“ sagði Páll. „Og það virðist allt núna benda til þess að ef þú hefur fengið ákveðnar sýkingar, þá hefur það áhrif á taugakerfið.“
Sem dæmi nefndi hann nýlegar vísbendingar um að bóluefni gegn ristli, veirusýkingu sem er skyld hlaupabólu, virðist einnig hafa forvarnargildi gegn hrörnunarsjúkdómum í heila. „Þeir sem hafa tekið það bóluefni, það eru líka minna líklegir til þess að fá heilahrörnunarsjúkdóma,“ sagði Páll og ýjaði að því að veiran sjálf gæti í sumum tilfellum komið hrörnunarferli af stað.
Hegðun í glasi
Möguleikarnir sem felast í því að geta haft áhrif á þetta flókna kerfi eru gríðarlegir og vekja um leið siðferðislegar spurningar. Páll lýsti tilraun þar sem RNA-efni var sprautað í heila nikótínháðra rotta, með þeim afleiðingum að þær misstu allan áhuga á efninu.
„En mér finnst þetta, sko, svolítið svona prófant því að ef að er hægt að stjórna hegðun á þennan hátt, er hægt að gera annað, sko,“ sagði Páll og velti fyrir sér hvort þarna gæti verið lykillinn að geðrofi eða einhverfu.
Gunnar Smári leiddi umræðuna áfram með spurningu um hvort þetta þýddi að hægt væri að hanna lyf fyrir persónuleikaeinkennum: „Þá gæti ég líka komið til þín og sagt, þú veist, þarna, ég vil vera aðeins glaðari kannski og bjartsýnni.“
Stærri en gervigreindin
Þessi nýi veruleiki kollvarpar eldri hugmyndum um líkamann sem einfalt forrit. „DNA byltingin hún gerði eitt ógagn fyrir líffræði og læknisfræði. Við fórum að halda við værum algjörlega eins og forrit,“ sagði Páll. Veruleikinn sé fremur sá að stöðugt „suð“ eða tilviljanakenndir þættir í efnaskiptum frumna hafi mótandi áhrif, sem skýri meðal annars hvers vegna tveir einstaklingar bregðast ólíkt við sama áfalli.
Að lokum taldi Páll að þær samfélagslegu og siðferðilegu spurningar sem vakna í kjölfar þessarar byltingar í læknavísindum væru jafnvel enn stærri en þær sem fylgja gervigreindinni. „Ég held að það muni á endanum hafa meiri áhrif á mannkynið heldur en hvernig við ákváðum að stjórna gervigreindinni,“ sagði hann.
Fyrir áhugasama er hægt að kynna sér vísindastörf Páls og samstarfsfólks hans nánar á starfsmannasíðu hans við UNSW og á Google Scholar.
