Á Íslandi hefur eftirspurn eftir Ozempic, lyfi sem er aðallega notað við sykursýki týpu 2, aukist hratt. Á síðustu fjórum árum hefur mánaðarleg sala lyfsins aukist um meira en tuttugufalt, frá 256 pakka árið 2019 upp í tæplega 6.000 pakka árið 2023. Þessi mikla aukning er í takt við alþjóðlega strauma, drifin áfram af mælgi frægra einstaklinga og áhrifavalda sem hafa hvatt til notkunar lyfsins fyrir fljótlega þyngdarmissi. Vísir greindi fyrst frá.
Ozempic, sem inniheldur virka efnið semaglútíð, er markaðssett undir heitinu Wegovy fyrir þyngdarstjórnun. Bæði lyfin eru eins í efnasamsetningu en skammtastærðirnar eru mismunandi, þar sem Wegovy er yfirleitt gefið í stærri skömmtum. Einnig er Saxenda, annað lyf við þyngdartapi, sem inniheldur liraglútíð, skyld efni semaglútíð en með skemmri verkunartíma. Wegovy og Saxenda eru fyrst og fremst ætluð fyrir þyngdarstjórnun og því markaðssett þannig hjá einstaklingum með offitu, á meðan Ozempic og Victoza, sem innihalda semaglútíð eða liraglútíð, eru markaðssett fyrir fólk með sykursýki týpu 2.
Lyfjastofnun Íslands metur að að minnsta kosti 10.000 Íslendingar noti nú þegar Ozempic eða tengd lyf. Þessi aukna eftirspurn hefur kallað á endurmat á reglum um greiðsluþátttöku fyrir þessi lyf. Frá 1. nóvember 2023 hefur einstaklingsgreiðsluþátttaka fyrir Saxenda verið felld niður vegna hærra verðs miðað við Wegovy, sem býður upp á sambærilega virkni.
Aftur á móti er nú hægt að fá einstaklingsgreiðsluþátttöku fyrir Wegovy undir ákveðnum skilyrðum: staðfesta offitugreiningu samkvæmt skilgreiningu WHO, tilvist fylgikvilla tengdum þyngd og notkun Wegovy sem hluta af heildstæðri meðferðaráætlun við offitu. Sömu skilyrði gilda fyrir unglinga á aldrinum 12-18 ára sem glíma við offitu.
Endurskoðaðar greiðsluþátttökureglur á Íslandi veita aukinn aðgang að Wegovy miðað við önnur Norðurlönd, þótt þær séu ekki jafn rausnarlegar og í Svíþjóð og Finnlandi. Noregur og Danmörk hafa hins vegar sett ströng skilyrði fyrir greiðsluþátttöku vegna hárra kostnaðar í samanburði við klínískan ávinning.
Vaxandi notkun á Ozempic og skyldum lyfjum vekur spurningar um möguleg langtímaáhrif og áhættu. Nýlegar rannsóknir benda til að lyfin geti minnkað hættu á hjartatengdum atvikum, en Lyfjastofnun leggur áherslu á mikilvægi frekari rannsókna til að skilja betur bæði ávinning og áhættu, sérstaklega í ljósi aukinna vinsælda.
Talsmaður Lyfjastofnunar ítrekar mikilvægi þess að nálgast málið af yfirvegun: „Aukaverkanir geta verið jákvæðar sem og neikvæðar. Það er alltaf um að ræða jafnvægi milli ávinnings og áhættu við notkun lyfja. Þetta jafnvægi verður skýrara þegar fjöldi notenda eykst og reynslan safnast saman.“
Novo Nordisk er að leggja sig fram við að stækka framleiðslugetu sína fyrir Ozempic og Wegovy vegna aukinnar eftirspurnar eftir þessum lyfjum til þyngdarstjórnunar. Á sama tíma glímir fyrirtækið við talsverða samkeppni frá Eli Lilly, þar sem lyfið Mounjaro, sem er ætlað fyrir sykursýki, er einnig vinsælt í notkun fyrir þyngdartap. Bæði Novo Nordisk og Eli Lilly eru að setja milljarða dollara í nýjar framleiðsluverksmiðjur og uppfærslur á birgðakeðjunni til að takast á við viðvarandi skort. Þrátt fyrir þessar aðgerðir er eftirspurn enn þá meiri en framboð, sem setur lækna og sjúklinga í erfiða stöðu. Meðan Novo Nordisk eykur framleiðslu í Danmörku og hefur nýlega keypt áfyllingarstöðvar frá Catalent, er Eli Lilly að reisa tvær nýjar verksmiðjur í Norður-Karólínu til að bæta framleiðslugetu fyrir Mounjaro. Þessi keppni um framleiðsluaukningu sýnir fram á mikla markaðsmöguleika fyrir þessi lyf, gert er ráð fyrir að offitulyfjamarkaðurinn gæti skilað árlegum tekjum upp á 100 milljarða dollara árið 2035.
Offituvandamálið og sú staðreynd að lyf eins og Ozempic og Mounjaro eru í mikilli notkun, varpa ljósi á undirliggjandi vandamál: nútíma neysluvenjur sem einkennast af unninni fæðu og hreinsuðum sykrum. Slíkt mataræði, sem oft inniheldur mikið magn af sykri og sterkju úr t.d. maísmjöli, hveiti og kartöflusterkju, hefur verið tengt við aukna líkamsþyngd og efnaskiptavandamál. Að færa sig yfir í próteinríkara fæði, þar sem kolvetnin koma aðallega frá grænmeti, bæði hráu og elduðu, gæti verið lykilatriði í baráttunni við offitufaraldurinn. Slík breyting á mataræði gæti ekki aðeins minnkað þörfina fyrir lyfjameðferðir heldur einnig haft jákvæð áhrif á heilsu og líðan almennt.
