„Sveitarfélögin hafa tekið á móti þessum fjölskyldum. Það er fordæmi fyrir því. Ég hef veitt þessa þjónustu. Ég skil ekki hvaðan þetta lagalega álit kemur núna, að þetta eigi ekki og megi ekki þegar það eru fordæmi fyrir þessu. Það þarf einhver að keyra þessi má fyrir dómstóla, þetta eru mannréttindabrot af verstu gerð,“ sagði Jasmina Vajzović Crnac stjórnmálafræðingur og sérfræðingur í málefnum flóttafólks og innflytjenda í Vikuskammti við Rauða borðið, þar sem farið var yfir fréttir vikunnar og mikið rætt um málefni flóttafólks.
Jasmina er uppkomið flóttabarn. Fjölskylda hennar flúði óbærilegt ástand í Bosníu þegar Jasmina var fjórtán ára og kom til Íslands eftir langa flóttaleið. Eldræðu hennar má heyra og sjá hér:
Jasmina sagði sögu sína í grein á Vísi í tilefni af því ástandi sem hefur skapast eftir að útlendingastofnun henti flóttafólki út á götu í krafti breytinga á lögum frá í vetur. Saga Jasminu er þessi:
„Árið er 1994. Þrettán ára gömul lítil stelpa stendur fyrir framan Rauða krossinn með litla bróður sínum sem er ári yngri en hún og foreldrum þeirra. Þau setjast í rútu með eina ferðatösku á mann sem farangur. Þarna er fullt af fólki og tvær fullar rútur voru klárar að leggja af stað. Þessi stelpa situr og hugsar sér að líf fjölskyldunnar hafi komist fyrir í fjórar litlar ferðatöskur. Hún var yfirgefa ömmur, frændur, æsku vinkonur og vini, skólann, umhverfið, íbúðina, húsið, bílinn og allt sem hún í raun þekkti og átti. Hún var yfirgefa alla sem hún elskaði og þótti vænt um tilbúin að fara í óvissuna á stað sem hún þekkti enga og án enga stuðnings net né tengslanets. Hún hugsaði sér hvað þetta var sárt en þetta var það skásta í stöðunni vegna ástandsins sem ríkti í hennar heimabæ sem og heimalandi. Þetta þurfti svo þau lifa af.
Margar bosnískar fjölskyldur á öllum aldri voru á þessari stundu að yfirgefa heimilin sín, heimabæi og heimalandið. Það var ekki við öðru að búast þar sem stríð hafði geisað þar í um tvö ár. Allir af bosnískum uppruna (hér eftir nefnd bosníaks) voru atvinnulausir því yfirvöld hrektu þau í burtu með því að reka alla úr vinnu. Ekki nóg með það heldur þvinguðu þau fólkið á kerfisbundinn hátt út af heimilunum sínum, heimilunum sem þau byggðu sjálf og keyptu fyrir peningana sína. Peningana sem þau sjálf höfðu unnið fyrir. Ásamt því að þvinga fólk út af heimilum sínum hirtu þau allt innbúið þeirra.
Litla stelpan hugsaði sér hvað þau væru heppin að hafa fengið að taka allt innbúið út úr íbúðinni sinni sem staðsett var í miðbænum. Þetta var íbúð sem foreldrar hennar keyptu eftir að hafa sparað fyrir henni í 5 ár. Á meðan þau spöruðu fyrir þessari íbúð bjuggu þau í leiguíbúð sem var ekki með rennandi vatni né rafmagni, bara til þess að spara sér fyrir nýrri íbúð. En árið 1993 báru yfirvöldin fjölskylduna út á götu, bara fyrir það að vera af bosnískum uppruna, þ.e. bosníaks. Til þess að framfleyta sér seldi fjölskyldan „óvinum“ og vinum (þeim sem þorðu að kaupa af þeim í felum) innbúið sitt. Eitthvað af þessu innbúi var selt til að gefa Rauða krossinum pening til að koma fjölskyldunni yfir landamæri. Það voru nefnilega hermenn á landamærunum sem þáðu pening gegn því að hleypa rútum fullum af flóttafólki yfir í öruggt skjól.
Í heimabæ litlu stelpunnar töldust bosníaks ekki vera af „æskilegu“ þjóðerni á þessum stríðsárum. Fólkið var álitið sem úrhrak og mátti því koma fram við það eins og hverjum og einum hugnaðist. Sem dæmi vann pabbi stúlkunnar í nauðungarbúðum við fiskeldi alla daga, í kulda og rigningu, ofan í vatni rennandi blautur með veik lungu. Í þokkabót vann hann endurgjaldslaust með hermenn yfir sér sem handléku skotvopn. Á nóttunni svaf pabbi hennar á kartöflu eða maís ökrum því hermenn sóttu bosníak karlmenn í yfirheyrslur og misþyrmingar á lögreglustöðina. Þannig enduðu nokkrir nágrannar, kunningjar, vinir og fjölskyldumeðlimir stelpunnar. Þau voru sótt af hermönnunum og illa misþyrmt, sumir enduðu í hjólastól og höfðu lífs af ef þau voru heppin en margir hurfu og komu aldrei til baka. Enn þá í dag er ekki vitað um örlög þeirra sem hurfu. Þar að auki enduðu einhverjir í útrýmingarbúðum.
Í þann mund rifjar stelpan upp þegar þau enduðu á götunni og amma hennar átti laust herbergi. Einhverja nóttina fór hún fram þar sem mikil læti voru í garðinum hjá ömmu hennar. Fólk var á hlaupum og öskraði hátt: „Taktu hann, náðu hinum!“, „Hann stökk út um gluggann!“, „Eltu hann! Hann fór upp hér“, „Skjóttu!“, „Við drepum þig um leið og við náum þér!“. Ásamt því voru blótsyrði sem fylgdu þessum upphrópunum. Daginn eftir heyrði stelpan að hermennirnir voru að sækja mann sem bjó við hliðina á ömmu hennar, maður sem var bosníak.
Hermennirnir sóttu ekki bara karlmenn, heldur líka konur og ungar stelpur og þá helst til að nauðga þeim og koma þeim fyrir í nauðgunarbúðum. Það voru nefnilega nauðgunarbúðir víða um landið þar sem kerfisbundnar misþyrmingar áttu sér stað. En nú hlaut þessari hræðslu að ljúka hugsaði stelpan með sér, því fjölskyldan var á leiðinni með rútunni til Ungverjalands. Þar ætlaði fjölskyldan að sækja um hæli og pabbi hennar og þau hin þurftu ekki lengur að óttast neins. Þau þurftu nefnilega ekki að óttast um líf sitt og hvað þá um að vera ofsótt í Ungverjalandi. Þar munu þau hafa rennandi vatn, rafmagn, upphitað húsnæði og mat á boðstólum. Eitthvað sem fjölskyldan hafði ekki haft nóg af síðan stríðið hófst.
Ferðin að landamærunum var afar erfið þar sem hermenn stoppuðu rúturnar oft og báðu fólkið um að yfirgefa rúturnar svo hægt væri skoða hvað þau væru með meðferðis. Hermennirnir tóku öll verðmæti af fólkinu. Allt sem var peninga virði var hirt af fólki. Stelpan hafði miklar áhyggjur af því að vera numin á brott af hermönnunum því það var algengt að unglingsstúlkur voru teknar. En sem betur fer lifði stelpan og fjölskylda hennar þetta af. Þegar farið var að nálgast landamæri Ungverjalands fylltist stelpan full tilhlökkunar. Loksins hugsaði hún, það er stutt í frelsið. Við tilhugsun um frelsi leyfði hún sér að dreyma stórt. En þetta endist ekki lengi. Þegar rútan stoppaði við landamærin þá skipaði landamæralögreglan öllum að afhenda skilríkin sín.
Eftir margra klukkustunda viðræður milli fulltrúa Rauða krossins og lögreglunnar var rútunni snúið við til baka í óvissuna, því henni var ekki heimilt af fara yfir landamærin. Kvíði, ótti og ringulreið heltök alla í rútunni og stelpan sá á foreldrum sínum að þetta boðaði ekkert gott. Þeim leið hræðilega illa, þó eins og oft áður, reyndu þau að virðast róleg til að róa börnin sín niður og fullvissa þau um að þetta yrði allt í lagi. Stelpan hafði nefnilega sé þennan svip hjá mömmu sinni oft áður, þá helst þegar hún kvaddi pabba hennar á morgnana og þegar hann kom heim seint heim á kvöldin úr nauðungar-og þrælabúðunum. Mamma hennar var mjög áhyggjufull. Rútan sneri aftur til Bosníu og Hersegóvínu, heimalandið þeirra, þar sem geisaði eitt hræðilegast stríð sem hafði sést síðan seinni heimsstyrjöldin átti sér stað. Þar sem fólki var misþyrmt, nauðgað og drepið á kerfisbundin hátt. Land sem enginn var öruggur í og hvað þá bosníaks.
Í stað þess að fá að komast til lífs af í Ungverjalandi þá var rútunni snúið aftur í hreint lifandi helvíti. Rútan stoppaði á torgi í litlum bæ að nafni Turbe sem tilheyrði bosníska hernum. Stelpan hugsaði sér að þetta yrði allt í lagi því hér var „okkar“ fólk. Fjölskyldan verður þá nokkuð örugg innan um aðra bosníaks. Því miður reyndist það rangt. Stelpan fékk þá að upplifa aftur sára fátækt, útskúfun og hryllilega framkomu frá samlöndum sínum þar sem hún og fjölskyldan hennar flokkuðust sem flóttafólk og afætur.
Fjölskyldan hennar og annað flóttafólk voru byrði, þau tóku heimilin í burtu frá heimamönnum, voru þurfandi og algjörir aumingjar upp til hópa. Þarna upplifði hún og fjölskyldan hennar ótta, einelti, ofbeldi, heimilisleysi, sprengjuárásir, að sjá látið fólk og börn út á götu, sjá börn missa foreldra sína og fjölskyldur að glata ástvinum, að búa í flóttamannabúðum án rafmagns, hita og vatns þar sem fleiri hundruð manns bjó saman í einum sal og sváfu eins uppraðaðar sardínur á dýnu. Það var svo margt annað hryllilegt sem þau upplifðu að það væri efni í heila bók.
Í stuttu máli þá var þessi stelpa ekki orðin fimmtán ára gömul þegar hún upplifði verstu martröð margra ef ekki flestra rétthugsandi einstaklinga í heiminum. Þetta er allt eitthvað sem sem flestir (sem betur fer) hafa aldrei séð eða hafa þurft að upplifa og margt sem er ekki einu sinni hægt að lýsa með orðum. Þessi stelpa í þessari frásögn er ég!„
Og hvers vegna var Jasmina að segja þessa sögu, enn eina ferðina, eins og hún orðar það? Það er vegna þess að henni ofbýður hversu léttvægt er talað um stöðu flóttafólks í dag og hvernig ríki og sveitarfélög reyna að kasta málinu sín á milli, eins og málið snúist um lagaflækjur en ekki skyldu okkar til að hjálpa fólki í mikilli neyð.
Jasmina ræddi fréttir vikunnar við þau Arnar Eggert Thoroddsen blaðamann og poppfræðing, Sigtrygg Ara Jóhannsson ljósmyndara og Morgane Priet-Mahéo vatnafræðing og aðstandanda félagsins Réttindi barna á flótta. Morgane hvatti landsmenn til að skipuleggja viðbrögð gagnvart neyð flóttafólksins, benti á að í Frakklandi væri haldið utan um aðstoðina á skipulagðan hátt þannig að þau sem ekki gætu ekki styrkt flóttafólkið beint gætu tekið að sér fólk í skamman tíma, til dæmis tvær vikur. Það væri mikilvægt að fólk bregðist við þegar stjórnvöld bregðast. Aðgerðirnar núna fara gegn öllu því sem er rétt.
Sjá má og heyra umræðurnar við Rauða borðið um fréttir vikunnar hér:
