„Samkeppni verður ekki innleidd í grunnskólana án þess að gefa foreldrum valfrelsi þegar kemur að menntun barna. Valfrelsi samhliða jafnrétti til náms verður ekki án þess að tryggja að fé fylgi hverjum nemanda. Foreldrar verða því ekki bundnir af því að senda barnið í hverfisskólann eða skóla sem „kerfið“ hefur ákveðið, heldur þann skóla sem þeir telja að henti barninu best og uppfyllir best kröfur um gæði,“ skrifar Óli Björn Kárason þingflokksformaður Sjálfstæðisflokksins í vikulega skoðanagrein sína í Mogga.
Óli Björn hampar þarna sömu menntastefnu og menntamálaráðherra Donald Trump, Betsy DeVos, sem vildi markaðsvæða með þessum hætti þann hluta skólakerfisins Bandaríkjanna sem enn er opinber, að gefa foreldrum ávísun fyrir menntakostnaði barna sinna sem þeir gætu síðan notað til að kaupa menntun. Menntakerfið yrði þá markaður þar sem skólar kepptu um athygli foreldra og reyndu að lokka til sín ávísanir þeirra.
„Skólar sem bjóða upp á góða menntun munu blómstra en þeir lökustu verða undir í samkeppninni og leggja upp laupana. Við getum kallað þetta valdeflingu foreldra og barna sem losna úr fjötrum kerfis sem hefur brugðist. Um leið verður raunveruleg samkeppni um starfskrafta kennara og þeir munu njóta þess,“ skrifar Óli Björn. Því miður höfum við oftar en ekki fallið í þá gryfju að ætla að leysa vandamál með því að ausa meiri fjármunum úr sameiginlegum sjóðum. Fémildi stjórnmálamanna er mikil þegar þeir neita að horfast í augu við að vandi, sem glímt er við, liggi ekki í fjárskorti heldur í kerfinu sjálfu. Vandinn er kerfislægur.“
Svona ávísanakerfi er ekki óþekkt á Íslandi. Listnám, íþróttir og tómstundir barna voru markaðsvæddar með frístundakortinu. Þá var stuðningur færður frá opinberum stuðningi við íþróttafélög, tónlistar- og listaskóla og aðrir slíkar stofnanir yfir til foreldranna, ávísanir þeirra urðu mótandi afl við uppbyggingu kerfisins. Reynslan sýnir að kerfið ýtir undir stéttaskiptingu. Frístundakortin eru t.d. minnst notuð í Breiðholti í Reykjavík þar sem hlutfallslega flestra fátækar fjölskyldur búa og flestir innflytjendur. Styrkurinn dugar ekki til að tryggja hinum efnameiri þjónustu. Skólarnir, félögin og tómstunda-fyrirtækin eru reknar sem markaðsfyrirtæki en ekki félagslegar stofnanir sem gæta að lýðræði og jöfnuði, koma til móts við hin efnaminni.
Sambærileg reynsla er af ávísanakerfi nuí Svíþjóð. Þar eru ríkisreknir grunnskólar í samkeppni við einkavædda skóla um nemendur og fjármagn. Kenningin var að fólk hefði val um í hvaða ríkisrekna skóla barnið færi í og hvort að ríkisrekinn eða einkarekinn skóli yrði fyrir valinu. Eins og liggur í eðli svona kerfa fór hægt og rólega að bera á aukinni stéttaskiptingu innan sænska skólakerfisins þar sem til urðu „betri skólar“ sem jafnframt voru í „betri hverfum“. Þar voru bæði umsóknir og nemendur fleiri sem leiddi til aukins fjármagns sem fylgdi vali foreldra. Sem þýddi um leið að „verri skólarnir“, þar sem nemendur eru oft í miklum meirihluta innflytjendur, fengu minna ríkisfjármagn þar sem aðsókn var minni.
Nú þegar hægrið á Íslandi hefur áhyggjur af innflytjendamálum, ætti það kannski að skoða þátt nýfrjálshyggjunnar í breytingum skólakerfisins, sem í reynd gróf undan styrk hinna fátækari hverfa.
Margar rannsóknir hafa verið gerðar á breytingum menntakerfisins í Svíþjóð og allar bera að sama brunni. Þessi breyting er skaðræði, magnar upp stéttskiptingu í samfélaginu og grefur þar með undan lýðræði. Betur settu börnin einangrast í sínum skólum og verða vanhæf til lífs og starfs í fjölbreytulegu samfélagi. Kerfið magnar upp ójöfnuð með því að draga niður menntun hinna verr settu. Aukin ójöfnuður dregur niður traust í samfélaginu. Eins og aðrar delluhugmyndir nýfrjálshyggjunnar virkar þessi sem eitur, leysir upp allt sem einhvers virði er í samfélaginu en magnar upp frumskógarlögmálið, yfirráð og völd hinna ríku.
Þróunin í Svíþjóð er sú að fáein risafyrirtæki vaxa upp innan þessa kerfis, stórfyrirtæki sem reka skóla um alla Svíþjóð. Í stað stórar stofnunar ríkisvaldsins koma stórfyrirtæki auðhringja, sem greiða eigendum sínum mikinn arð sem sóttur er til ríkissjóðs og þar með skattfjár almennings.
Það er vaxandi krafa um þetta, aðgengi auðvaldsins að ríkissjóði, hjá auðvaldinu á Vesturlöndum. Þar hefur svokallaður rentu-kapítalisminn orðið yfirráðandi eftir að stór hluti framleiðslunnar hefur verið fluttur til Asíu eða landa þar sem laun eru lág. Og hluti þjónustunnar líka. Eftir situr auðvald sem sækir í einskonar áskriftartekjur af almenningi í gegnum vexti fjármálakerfisins, iðgjalda í tryggingarfélögum eða álagningar á fákeppnismörkuðum, þar sem busnessinn gengur í reynd út á að blóðmjólka almenning en ekki að stunda samkeppni, eins og goðsögn auðvaldssinna heldur fram. Þetta auðvald skapar ekkert, þótt það vilji benda á Kerecis sem dæmi um sköpunarkraft sinn. Rentu-kapítalisminn skapar ekkert heldur nær yfirráðum yfir tilteknum geirum og notar þau til að sjúga upp fé frá almenningi.
Með minni framleiðslu sækir auðvaldið á Vesturlöndum inn í opinbera þjónustu af þessum sökum. Það kann ekki né getur búið neitt til, finnst það of mikið vesen. Það notar því stjórnmálin, sem það hefur beygt undir sig, til að komast yfir opinbera þjónustu þar sem heilbrigðis- og menntakerfinu eru stærst. Og í grein sinni í Mogganum fer Óli Björn með þetta erindi og boðskap rentu-kapítalismans.
„Margir, ekki síst vinstrimenn, hafa ekki náð að yfirvinna að því er virðist innbyggðan fjandskap gagnvart sjálfstætt starfandi skólum og valfrelsi foreldra og nemenda,“ skrifar Óli Björn. „Kannski vegna þess að þeir eiga erfitt með að gera greinarmun á því hver greiðir fyrir þjónustuna (hið opinbera) og hver veitir hana (jafnt einkaaðilar sem opinberir). Afleiðingin er hverfandi samkeppni og fábreyttari valkostir. Kostnaðinn bera nemendur, kennarar og að lokum samfélagið allt.“
Þarna hafnar Óli Björn öllum rannsóknum sem sýna afleiðingar stefnunnar sem hann boðar. Það er í anda nýfrjálshyggjunnar, sem vill halda því fram að lítið sé að marka vísindi og þekkingu háskólanna, að þar séu niðurstöður mótaðar af skoðunum prófessora og rannsakenda. Í stað þess að taka mið af þekkingu háskólanna flagga hægrimenn því niðurstöðum hugveita sem ríkasta fólkið rekur til að reka sitt stéttastríð. Og til hugveita hinna ríku er hægt að sækja allskonar skýrslur sem segja að markaðsvæðing skóla sé bæði snjöll og hagkvæm fyrir almenning. En það kemst enginn rannsakandi að þeirri niðurstöðu nema að fá borgað fyrir það.
