Nýfrjálshyggjan veldur streitu hjá mæðrum

Nýfrjálshyggjan 5. okt 2022

„Börn virðast nú vera orðin leið fyrir foreldra til að öðlast andlega vakningu og að því marki að skapa sem fullkomnast fjölskyldulíf þar sem hamingja og hæfileikar eru til sýnis fyrir annað fólk í gegnum fjölmiðlaorðræður,“ sagði Auður Magndís Auðardóttir, lektors á Menntavísindasviði, í erindi á Menntakviku sem kallaðist: Fullkomin og frábær: Lýsingar mæðra á börnum sínum í opinberum viðtölum 1970-1979 samanborið við 2010-2019.

„Móðurhlutverkið hefur breyst gríðarlega á undanförnum áratugum,“ sagði Auður. „Á Norðurlöndunum eru nú flestar mæður í fullri vinnu og hérlendis er atvinnuþátttaka kvenna með mesta móti. Á sama tíma eru æ auknar kröfur gerðar til mæðra sem uppalenda. Þeim er ætlað að vera nokkurs konar frumkvöðlar sem sífellt þurfa að hafa í huga að hámarka getu barnsins á öllum sviðum lífsins,“ benti Auður á.

Auður segist hafa notað fræðilegan ramma ákafrar mæðrunar og hrifa í tengslum við nýfrjálshyggju í rannsókninni. Með ákafri mæðrun er átt við þær kröfur að mæður eigi að vera miklum tíma, orku og fjármunum í uppeldi á börnum sínum, en fræðimenn hafa í auknum mæli beint sjónum sínum að þessum kröfum í rannsóknum sínum. „Erlendar rannsóknir hafa sýnt að fjölmiðlar spila mjög stóran þátt í því að mála upp óraunhæfa glansímynd af hinni fullkomnu, hamingjusömu móður – en þessi ímynd er einnig nátengd stéttarstöðu, hvítleika, gagnkynhneigð og því að vera ekki fötluð eða langveik. Menning okkar og hugmyndafræði ákafrar mæðrunar setur pressu á mæður að uppfylla þessa ímynd sem er fullkomlega óraunhæft markmið fyrir velflestar konur,“ sagði hún.

Auður sagði enn fremur að nýfrjálshyggja, sem sé ráðandi í vestrænum samfélögum, geri ráð fyrir að foreldrar, einkum mæður, vegi og meti alla mögulega kosti hvað varðar menntun, mataræði, tómstundir og aðra þætti í lífi barnsins og þar ráði sjónarmið markaðshyggju. „Þannig hefur móðurhlutverkið orðið mjög flókið og tímafrekt, það nægir ekki lengur að elska barnið og sjá því fyrir húsaskjóli og næringu. Þessi menning gerir það að verkum að foreldrar upplifa mikla streitu í foreldrahlutverkinu, einkum mæður,“ sagði Auður.

Hún bætti við að nýfrjálshyggjan hafi einnig áhrif á tilfinningar fólks, en samkvæmt henni þurfi fólk að vera „besta útgáfan af sjálfum sér“ eða „lifa sínu besta lífi“ í gegnum persónulegt val, neyslu, sjálfsvinnu og ýmiss konar samkeppni í einkalífinu. „Í þessu felst einnig að móta tilfinningar sínar, sýna seiglu andspænis mótlæti, vinna að hamingju og jákvæðni á meðan reiði, tilfinningalegar þarfir, þreyta og gagnrýni (neikvæðni) eru litnar hornauga. Þannig upplifir fólk að það þurfi að vera hamingjusamt, sýna seiglu og aðlögunarhæfni sama hversu erfiðar eða streituvaldandi aðstæður þess eru.“  

Rannsóknin náði til 130 viðtala við mæður í prentmiðlum á tveimur árabilum, 1970-1979 og 2010-2019. „Lýsingar mæðra á börnum sínum hafa breyst mjög mikið á milli þessara tímabila sem eru til skoðunar. Lýsingarnar á fyrra tímabilinu voru styttri og óalgengari heldur en á seinna tímabilinu sem er áhugaverð staðreynd út af fyrir sig,“ bendir hún á.

Auður varð vör við ákveðin þemu og á fyrra tímabilinu var það sem hún kallar þemað um sjálfstæðu og jafnréttissinnuðu börnin. „Við sjáum hvernig lýsingarnar á börnunum taka mið af því að á þessum tíma eru konur að fara í auknum mæli í nám eftir barneignir eða út á vinnumarkaðinn. Það voru ákveðnir vaxtarverkir í þjóðfélaginu samhliða þessu og talsvert tekist á um það hvort þetta væri til góða eða ekki. Þarna kom til dæmis fram ímyndin um hið vanrækta lyklabarn sem kemur að tómu heimili eftir skóla af því mamma er úti að vinna. Sem einhvers konar andsvar við þessu eru lýsingar mæðranna á börnunum mjög í þá átt að þau séu sjálfstæð og jafnréttissinnuð – þess vegna verði þeim ekki meint af því að mæður þeirra séu úti á vinnumarkaðnum. Þvert á móti þá græði þau á því, þau verði sjálfstæðari og jafnréttissinnaðri fyrir vikið,“ sagði Auður.

Á síðara tímabilinu greindi Auður þrjú þemu: Náttúrulega hæfileikaríka barnið, fullkomna og skemmtilega barnið og barnið sem andlegur leiðtogi móður sinnar. „Börnunum var mjög gjarnan lýst sem hæfileikaríkum en yfirleitt var hér ekki vísað í hefðbundið bóknám eða tómstundir heldur óformlegt nám og sköpun sem á sér ekki síst stað með virkri en óformlegri örvun heima fyrir. Í takti við tilfinningareglur nýfrjálshyggjunnar er svo lögð mikil áhersla á að móðurhlutverkið og barnæskan séu sveipuð hamingjuljóma, börnin eru skemmtilegir gleðigjafar og fullkomin. Slíkar lýsingar er ekki að finna á fyrra tímabilinu,“ sagði Auður enn fremur. 

Í þemanu um barnið sem andlegan leiðtoga er börnunum lýst sem kennurum mæðra sinna að sögn Auðar. „Þetta minnir á tilfinningareglur nýfrjálshyggjunnar þar sem orðræða þakklætis og andlegrar uppvakningar, sem sé persónuleg ábyrgð hvers og eins, er ríkjandi en getan til að sjá kerfisbundið óréttlæti eða meðtaka og vinna úr neikvæðum tilfinningum er skert. Þannig eru börnin látin bera þær byrðar að vera kennarar foreldra sinna,“ sagði Auður og undirstrikar að með þessum lýsingum á börnum sínum séu mæðurnar að tala inn í orðræður nýfrjálshyggjunnar sem segja þeim að keppast um að vera sem næst fullkomnun. 

Að sögn Auðar kemur á óvart hversu skörp breytingin er í orðræðunni á þessu árabili sem sýnir að á seinna tímabilinu liti hugmyndafræði einstaklingshyggju, ákafar mæðrunar og samkeppni sýn okkar á börn og barnæsku. „Börn virðast nú vera orðin leið fyrir foreldra til að öðlast andlega vakningu og að því marki að skapa sem fullkomnast fjölskyldulíf þar sem hamingja og hæfileikar eru til sýnis fyrir annað fólk í gegnum fjölmiðlaorðræður,“ sagði Auður. Hún vonast til þess að niðurstöður rannsóknarinnar nýtist fólki til að skilja betur samband foreldra við börnin sín og með hvaða hætti andrúmsloftið í samfélaginu litar samskipti innan fjölskyldna og þær kröfur sem við gerum til foreldra og barna.

Auður kynnir rannsóknina á málstofunni Mæður og feður á Menntakviku en málstofan fer fram föstudaginn 7. október kl. 14.30-16 í stofu H-205.

Samstöðin er umræðu- og fréttavettvangur sem studdur er af almenningi í gegnum Alþýðufélagið. Ef þér líkar efni Samstöðvarinnar getur þú eflt hana með því að gerast einskonar áskrifandi sem félagi í Alþýðufélaginu. Þú getur skráð þig hér: Skráning félaga

Við þurfum á þér að halda

Þú getur tekið þátt í að byggja upp öflugum fjölmiðli.

Samstöðin er í eigu lesenda, áhorfenda og áheyrenda. Með því að gerast áskrifandi getur þú orðið félagi í Alþýðufélaginu og þar með eigandi að Samstöðinni.

Áskrifendur borga fyrir það efni sem þeir nota en tryggja í leiðinni að aðrir geti notið þess. Þetta er því ekki eigingjörn áskrift heldur rausnarleg og samfélagslega ábyrg.

Samstöðin byrjaði sem umræðuþættir á Facebook en er nú orðinn að fréttavef, útvarps- og hlaðvarpsþáttum, skoðanapistlum og sjónvarpsdagskrá.

Við trúum að Samstöðin skipti máli fyrir samfélagið, að það sé þörf fyrir róttæka umræðu um málefni sem snerta fólk út frá sjónarhóli og hagsmunum almennings.

Ef þú ert sama sinnis skaltu endilega gerast áskrifandi að Samstöðinni og þar með einn af eigendum hennar.

Þitt framlag skiptir máli.

Ég vil styrkja Samstöðina arrow_forward

Rauða borðið
í beinni
Rauða borðið, 24. maí